Στυλ διδασκαλίας και μεταγνωστικές δεξιότητες

Διδακτορική διατριβή της Χατζηπαντελή Αθανασίας

«Στυλ διδασκαλίας και μεταγνωστικές δεξιότητες»

Μέλη τριμελούς εξεταστικής επιτροπής:
Νικόλαος Διγγελίδης, Αναπληρωτης Καθηγητής (επιβλέπων)
Αθανάσιος Παπαιωάννου, Καθηγητής
Μάριος Γούδας, Καθηγητής

Σκοπός της έρευνας ήταν να εξετασθεί η επίδραση των ενεργητικών/μαθητοκεντρικών μεθόδων διδασκαλίας-αμοιβαίου, αυτοελέγχου, μη αποκλεισμού, καθοδηγούμενης ανακάλυψης, συγκλίνουσας εφευρετικότητας και αποκλίνουσας παραγωγικότητας- στην ανάπτυξη μεταγνωστικών δεξιοτήτων των μαθητών στο μάθημα της φυσικής αγωγής.

Ο όρος «μεταγνώση» αναφέρεται στη ενημερότητα του ατόμου για τις γνωστικές του διεργασίες και την ενσυνείδητη επεξεργασία των πληροφοριών που λαμβάνει. Η μεταγνώση παρουσιάζεται με τη μορφή της μεταγνωστικής γνώσης, των μεταγνωστικών δεξιοτήτων και των μεταγνωστικών εμπειριών. Η μεταγνωστική γνώση αφορά στο τι γνωρίζει το άτομο για τον εαυτό του όσο και τη σχέση του με το γνωστικό αντικείμενο που πρόκειται να ασχοληθεί. Οι μεταγνωστικές δεξιότητες αφορούν τις διεργασίες που εφαρμόζονται σκόπιμα και αποσκοπούν στον έλεγχο και την καθοδήγηση της γνωστικής επεξεργασίας σε συνειδητό επίπεδο. Ενώ οι μεταγνωστικές εμπειρίες αφορούν τις θυμικές ή γνωστικές εμπειρίες που βιώνει το άτομο κατά την ενασχόλησή του με ένα αντικείμενο.

Η μεταγνώση συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση των αντικειμένων, στη γρηγορότερη μάθηση και διατήρηση της, γι’ αυτό και έχει γίνει επίκεντρο πολλών ερευνών. Στην παρούσα έρευνα εξετάσθηκε η επίδραση των ενεργητικών στυλ διδασκαλίας στην ανάπτυξη της μεταγνώσης.

Στα ενεργητικά στυλ διδασκαλίας οι μαθητές αναλαμβάνουν ενεργό ρόλο κατά τη διαδικασία της μάθησής τους, Ειδικότερα κατά τη διάρκεια της αμοιβαίας διδασκαλίας οι μαθητές εργάζονται σε ζευγάρια και δίνουν ανατροφοδότηση αναμεταξύ τους με βάση τα φύλλα κριτηρίων που ο δάσκαλος έχει προετοιμάσει και περιλαμβάνουν τα βασικά στοιχεία για μια αποτελεσματική εκτέλεση. Στο στυλ του αυτο-ελέγχου οι μαθητές αξιολογούν οι ίδιοι τις εκτελέσεις τους  βάσει των φύλλων κριτηρίων που έχει προετοιμάσει ο δάσκαλος. Στο στυλ του μη αποκλεισμού οι μαθητές έχουν την ευκαιρία να σχεδιάσουν οι ίδιοι το βαθμό δυσκολίας στις εκτελέσεις τους. Κατά τη διάρκεια της καθοδηγούμενης ανακάλυψης, ο εκπαιδευτικός χρησιμοποιώντας διαλογική συζήτηση καθοδηγεί τους μαθητές να κατανοήσουν έννοιες, προωθώντας την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης. Στη συγκλίνουσα εφευρετικότητα οι μαθητές προσπαθούν να βρουν μια προσχεδιασμένη έννοια, ενώ στην αποκλίνουσα παραγωγικότητα πολλές σωστές απαντήσεις.

Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι οι μεταγνωστικές διεργασίες των μαθητών, οι στόχοι επίτευξης, η ικανοποίηση από το μάθημα και η εσωτερική παρακίνηση αναπτύχθηκαν. Οι υψηλές θετικές τιμές που παρατηρήθηκαν μετά την εφαρμογή της παρέμβασης στη δηλωτική γνώση, τη διαδικαστική γνώση, την ενημερότητα συνθηκών χρήσης στρατηγικών, τη διαχείριση πληροφοριών, το σχεδιασμό, την αυτοπαρακολούθηση, τις στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων, την αυτοαξιολόγηση και τη νοερή απεικόνιση, επιβεβαιώνουν τη σπουδαιότητα των ενεργητικών στυλ διδασκαλίας στο μάθημα της φυσικής αγωγής.

Οι μαθητές που παρακολουθούσαν το παρεμβατικό πρόγραμμα κατάφεραν να σχεδιάζουν μόνοι τους τον τρόπο εκτέλεσης των κινητικών δεξιοτήτων και να γίνονται πιο δημιουργικοί ιδιαίτερα μετά τη χρήση της μεθόδου του μη αποκλεισμού ή της αποκλίνουσας παραγωγικότητας. Παρακολουθούσαν την εξέλιξη της δικής τους μαθησιακής προόδου ή των συμμαθητών τους, αξιολογώντας και τροποποιώντας στη συνέχεια τις λανθασμένες κινήσεις με τη βοήθεια των καρτών κριτηρίων του αμοιβαίου στυλ ή του αυτοελέγχου. Επέλεγαν τις καταλληλότερες στρατηγικές και τις αποτελεσματικότερες κινήσεις κατά τη διάρκεια επίλυσης σεναρίων τακτικής με τη βοήθεια της καθοδηγούμενης ανακάλυψης και της συγκλίνουσας, σκεπτόμενοι νοερά ποια λύση θα είχε τη μεγαλύτερη επιτυχία.

Τα βασικά χαρακτηριστικά του συνδυασμού των ενεργητικών στυλ ήταν η φάση της ανάδειξης των ιδεών των μαθητών που συντελούνταν κυρίως μέσω των ερωτήσεων, του διαλόγου και της συνεργασίας των μαθητών. Ενθαρρύνονταν να σχεδιάσουν, να ελέγξουν τις εκτελέσεις αλλά και τις ιδέες τους κατά την επίλυση των σεναρίων τακτικής με σκοπό να τις επεκτείνουν, να αναπτύξουν ιδέες στην περίπτωση που δεν είχαν άποψη, να τις αξιολογήσουν και να τις ανασκευάσουν  υιοθετώντας νέες.

Ο συνδυασμός των ενεργητικών στυλ που χρησιμοποιήθηκε στο παρεμβατικό πρόγραμμα οδήγησε επίσης στην αύξηση της εσωτερικής παρακίνησης των μαθητών, της ικανοποίησή τους από το μάθημα και τους στόχους για προσωπική βελτίωση. Αυτό οφείλονταν κυρίως στο γεγονός ότι οι εκπαιδευτικοί φυσικής αγωγής δεν προσέφεραν ευκαιρίες προσωπικής βελτίωσης, αλλά κυρίως ευκαιρίες αυτενέργειας και αυτοκαθορισμού. Μέσω των ενεργητικών μεθόδων διδασκαλίας δημιουργήθηκε ένα κλίμα που ενθάρρυνε την προσωπική βελτίωση. Καθορίζοντας εφικτούς, προσωπικούς στόχους δόθηκε η δυνατότητα στους μαθητές να προσανατολίζονται στη μάθηση κι όχι στην ενίσχυση του εγώ.

Προτείνεται λοιπόν στους καθηγητές φυσικής αγωγής να εφαρμόζουν τέτοια στυλ διδασκαλίας που οδηγούν στη γνωστική και κινητική βελτίωση των μαθητών.  Να συμμετέχουν ως καθοδηγητές και  εμψυχωτές  σε ένα έργο περισσότερο υπεύθυνο και απαιτητικό από αυτό που διεκπεραίωναν με την παραδοσιακή μέθοδο διδασκαλίας, όπου οι μαθητές απλώς αντέγραφαν κινητικά πρότυπα. Κάτω από τέτοιες συνθήκες διδασκαλίας η αποκτηθείσα γνώση αφομοιώνεται πλήρως από το μαθητή, αφού την εξετάζει και την επεξεργάζεται ο  ίδιος και είναι πιο εύκολο να τη μεταφέρει σε νέες καταστάσεις.